Տնտեսագիտություն

                        Մարշալի  Պլանը

1. 

Մարշալի պլանը» XX դարի ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության առավել

հաջողված սցենարային քաղաքականություններից էր՝ «ամերիկյան պա-

տերազմը համաշխարհային տնտեսության դաշտում»: Այն առաջ էր

քաշվել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ որպես եվրոպա-

կան երկրների ավերված տնտեսությունները վերականգնող ու կանաչ

մայրցամաքում ամերիկյան առաջնահերթությունն ապահովող ծրագիր:

Ամերիկյան արտաքին քաղաքականության կերտողները որոշել էին

օգտվել իրենց համար միջազգային-քաղաքական բարենպաստ դրությու-

նից և առավելագույնս օգտագործել ԱՄՆ տնտեսական առավելությունն ու

ռազմական հզորությունը: Նրանք գտնում էին, որ հետպատերազմյան

աշխարհակարգը ներկայացնելու է «Ամերիկայի դարը», այսինքն` սահ-

մանվելու է ըստ ամերիկյան ըմբռնումների և տնտեսական, քաղաքական

ու բարոյական չափանիշների: Հ.Լյուսն այն անվանում էր «ամերիկյան

աշխարհակարգ»:

«Մարշալի պլանը» իր անվանումն ստացել էր ԱՄՆ պետքարտուղար

Ջորջ Մարշալի անունից: Սակայն նրա «իրական ճարտարապետները»

հանդիսացել են ԱՄՆ նախագահ Հարի Թրումենը, պետքարտուղար Ջորջ

Մարշալը, խոշոր արդյունաբերող Փոլ Հոֆմանը: Այս ծրագիրը պետքար-

տուղարի անունով կոչելը հետապնդել է ռազմավարական ու տակտիկա-

կան նպատակ: Թրումենը, ի տարբերություն Մարշալի, չէր վայելում ԱՄՆ

Կոնգրեսի աջակցությունը, որը պետք է հաստատեր Եվրոպայի վերա-

կանգնման ու տնտեսական աջակցության ծրագիրը: Մարշալն ինքը հե-

տագայում խոստովանել է, որ մասնակցություն չի ունեցել պլանի մշակմա-

նը, և որ «մեծ բիզնեսն» օգտագործել է երկրում հայտնի իր անունը` այդ

ծրագիրը ժողովրդականացնելու համար:

1947թ. հունիսի 5-ին, «սառը պատերազմի» պաշտոնական մեկնար-

կից մեկ տարի անց, Հարվարդի համալսարանում ելույթ ունենալով,

Ջ.Մարշալն առաջարկում էր շուտափույթ տնտեսական և ռազմական

օգնություն պատերազմից քայքայված երկրներին՝ վերականգնելու նրանց

արտադրությունը և բարելավելու կյանքի պայմանները, ելնելով այն կան-

խադրույթից, որ սովը, ավերածություններն ու աղքատությունը մարդկային

զանգվածներին առավել ընկալունակ են դարձնում կոմունիստական

գաղափարախոսությանը, ինչն անխուսափելիորեն կհանգեցնի Եվրո-

պայում կոմունիստական կարգերի հաստատման ու ԽՍՀՄ ազդեցության

ուժեղացման հանդեպ: «Մարշալի պլանով» ԱՄՆ Կոնգրեսը 1948-1951թթ.

$12,4 մլրդ հատկացրեց Եվրոպայի տնտեսության վերականգնման համար

[3, p. 26-53] (ի դեպ, «Մարշալի պլանի» օրգանական նախորդը՝ «Թրումենի

դոկտրինը», 1947թ. մարտի 12-ին Խորհրդային Միության հարձակմանը

ենթակա Հունաստանին և Թուրքիային օգնելու համար նախատեսում էր

$400 մլն ընդհանուր օգնություն:

Սակայն «Մարշալի պլանը» նորություն չէր ԱՄՆ արտաքին քաղա-

քականության մեջ և ուներ նախօրինակները՝ հանձինս «Դոզի և Յունգի

ծրագրերի» ու լենդ-լիզի: «Մարշալի պլանը» հետպատերազմյան ժամանա-

կաշրջանում հրապարակ է եկել առավել լավ մշակված տարբերակով՝

արտահայտելով Միացյալ Նահանգների աշխարհաքաղաքական շահերը,

բնականաբար՝ չբացառելով մարդասիրական սկզբունքները: «Մարշալի

պլանի» աշխարհաքաղաքական շահեր հետապնդող «դասական» նախօրի-

նակներին էլ անդրադառնանք սույն հոդվածում:

 «Մարշալի պլանը» համապատասխանաբարառաջ են եկել երկու աշխարհամարտերի ավարտից անմիջապես հետո ևառաջարկում էին տնտեսական ու ռազմական օգնություն պատերազմներից ավերված երկրներին: Վերոհիշյալ երկու ծրագրերը պետք է կանխեին

կոմունիզմի հաղթանակը հետպատերազմյան Եվրոպայում:

 «Մարշալի պլանը» տեսական և գաղափարականառումով չափազանց նման են և բխում են ամերիկյան աշխարհաքաղաքականության շահերից: Ամերիկյան քաղաքագետները ԱՄՆ սցենարայինարտաքին քաղաքականության մշակման ժամանակ շատ լավ հաշվի էին առել առանձին պետությունների և ժողովուրդների քաղաքական, տնտե-

սական և հոգեբանական (մարդկային գործոնի) շահերն ու այնպես էին

արել, որ Միացյալ Նահանգների կապիտալի արտահանումը և ընդհանրա-

պես տնտեսական կարծեցյալ օժանդակությունը բխեր առաջին հերթին

օգնություն ստացող երկրների շահերից, ինչի արդյունքում ԱՄՆ-ը հնարա-

վորություն կունենար մուտք գործել մինչ այդ իր համար «արգելված»

եվրոպական տարածաշրջան:

 «Մարշալի պլանն» այն հիմնարար դրույթներնէին, որոնք պետք է ամուր հիմքեր ստեղծեին ապագայում ԱՄՆ-ի կողմից աշխարհի միաբևեռացման քաղաքականության համար:

«Մարշալի պլանն» ամրապնդեց ԱՄՆ դիրքերը Եվրոպայում, իսկ

այնուհետև աշխարհի տարբեր մայրցամաքներում՝ հետագա տարիներին

դրսևորվելով Էյզենհաուերի, Նիքսոնի, Քարթերի, Ռեյգանի հայեցակարգե-

րի, Ազգային անվտանգության խորհրդի (ԱԱԽ) 68-րդ բանաձևի տեսքով և

այլն: Այս ամենը պարարտ հող էր նախապատրաստում Միացյալ Նա-

հանգների կողմից աշխարհի միաբևեռացման՝ այսպես կոչված «ամերի-

կյան աշխարհակարգի» համար: Դրանով իսկ «Մարշալի պլանը», որ

պատճառ եղավ նաև Արժույթի միջազգային հիմնադրամի, Համաշխար-

հային բանկի և Հյուսիսատլանտյան դաշինքի համար, դարձավ XXդ. հետ-

պատերազմյան ժամանակաշրջանի ԱՄՆ արտաքին քաղաքականության

հայեցակարգերի «կողմնորոշիչ-ուղեցույցը»:

Country	1948/49 ($ millions)	1949/50 ($ millions)	1950/51 ($ millions)	Cumulative ($ millions)
Austria	232	166	70	468
Belgium and  Luxembourg	195	222	360	777
Denmark	103	87	195	385
France	1085	691	520	2296
West Germany	510	438	500	1448
Greece	175	156	45	376
Iceland	6	22	15	43
Ireland	88	45	0	133
Italy and  Trieste	594	405	205	1204
Netherlands	471	302	355	1128
Norway	82	90	200	372
Portugal	0	0	70	70
Sweden	39	48	260	347
Switzerland	0	0	250	250
Turkey	28	59	50	137
United Kingdom	1316	921	1060	3297
Totals	4,924	3,652	4,155	12,731

Ներկայացրեց՝  Ադունց  Արսենը:

Ստվերային  Տնտեսություն

Այսօր  մենք  միասին  քննարկելու  ենք  ստվերային  տնտեսությունը  և  նրա  բոլոր  հատկանիշները,  հատկությունները,  բոլոր  վատ  կողմերը: Նախ  եկեք  հասկանանք  թե  ի՜նչ  է  ստվերային  տնտեսությունը,  ի՜նչ  է  իրենից  ներկայացնում:Ստվերային  այն տնտեսությունը, որը գտնվում է պետական հաշվառումից և կարգավորումից դուրս և այդ, իսկ պատճառով չի արտացոլվում պետական վիճակագրության մեջ։ Այսինքն  ես   սովորական  վաճառող  եմ  և  ունեմ  իմ  ձեռնարկությունը: Արտադրում  եմ  պատուհաններ  և  այս  ամիս  արտադրել  եմ  օրինակի  համար  20  պատուհան: Երբ  իմ  մոտ  են  գալիս  հարկային  մարմիններից  մարդիկ  և  ինձնից  պահանջում  են  իմ  այս  ամսվա  տվյալները: Ես  ներկայացնում  եմ  20  փոխարեն  16  և  թաքցնում  եմ  այդ  տվյալները: Արդյունքում  ես  նրանց  վճարում  եմ  քիչ  հարկ  և  օգնում  ինքս  ինձ: Սակայն  այդ  տվյալները  գնում  են  կառավարութոյուն  և  այնտեղից  էլ  կազմվում  է  մեզ  շատ  հայտնի  համախառն ներքին արդյունքը (ՀՆԱ): Այսպիսով  վաճառող  իր  գրպանն  է  դնում  այդ  պատուհանների  շահույթը  հարստանում: Սակայն  մի  կողմից  պետությունը  դիտավորյալ  է  անում  այս    ամենը  պատճառաբանելով,  թե  խոշոր  ձեռնարկատիրությունները  աճեն  և  շատ  աշխատանքային  վայրեր  ստեղծեն  վերացնելով  գործազուրկ: Սակայն  մենք  բոլորս  գիտենք,  որ  Հայաստանում  բոլոր  խոշոր  ձեռնարկությունները  պատկանում  են  ներկայիս  կառավարության  անձանց  ովքե՜ր  էլ  ընդում  են  օրենքներ  հօգուտ  իրենց  ձեռնարկությունների  զարգացմանը: Վերջում,  երբ  մենք  հասկանում  ենք  որ  կառավարություն  թաքցնելով  գումարը  սկսում  է  պարտքեր  կուտակել  այլ  երկրներից  և,  ոնց  որ  միշտ  չկարողանալով  մարել  դրանք  տալիս  է  հայ  ժողովրդին  պատկանող  մեր  ազգային  հարստությունները՝  հանքերը: Այդ  պատճառով  է,  որ  մեր  երկրի  հանքերի  մեծ  մասը  շահագործվում  է  օտարերկրյա  կազմակերպությունների  կողմից: Սակայն  ո՜վ  է  կանխելու  այս  ամենը: Այս  հարցի  պատասխանը  ոչ  ոք  չգիտի: Շնորհակալություն:

Ւսկ  ինչու  ոչ  Եվրոմիություն

Կարդալով  Մերի  Թելունցի  հոդվածը Մաքսային  միության  մասին  կցանկանայի  իմ  որոշ  անհամաձայնությո ւնները  հայտնել  նրա  նյութի  վերաբերյալ: Նախ  և  առաջ  ինչպես  հիշում  ենք  Հայաստան - Եվրոպական միություն հարաբերությունները կարգավորող հիմնական իրավական փաստաթուղթը Գործընկերության և համագործակցության համաձայնագիրն է, որը ստորագրվել է 1996թ.ապրիլի 22-ին Լյուքսեմբուրգում և ուժի մեջ մտել՝ 1999թ. հուլիսի 1-ին: Նշված համաձայնագրով կարգավորվում է ՀՀ-ԵՄ հարաբերությունների գրեթե ողջ սպեկտրը, բացի ռազմական ոլորտից։ Հայաստանի Հանրապետության և Եվրամիության հարաբերությունները կարգավորվում են 1999 թվականի հուլիսի ստորագրված Գործընկերության և համագործակցության մասին համաձայնագրով։ Այսինքնը  մենք  դեռևս  20-րդ  դարում  կարող  էինք  մտնել  Եվրոմիությունը  և  այժմ  ով  գիտի  հասնենիքն  /տնտեսական  առումով/  նրանց: Այն  լուրջ  հաջողություններ  կարող  էր  բերել  Հայաստանի  տնտեսության,  մշակույթի  ոլորտներում: Այսինքն  երվոպական  արժեքները,  մշակույթը,  արտադրանքները  կարող  էին ողողել  Հայկական  շուկան  սպառողներին  առաջարկելով  բարձրորակ  և  շահավետ  ապրանքներ: Մտնելով  եվրոմիության  մեջ  մենք  կարող  էինք  սերտ  դիվանագիտական  կապեր  հաստատել  մի  շարք  եվրոպական  զարգացած  և  զարգացող  երկրների  հետ  որոնց  ներդրումները  մեծ  շահույթ  կապահովեին  Հայաստանի  համար: Ինչպես  գիտենք  Հայաստանը  հայտնի  է  իր  գյուղատնտեսական  ապրանքներով  և  հատկապես  խմիչնքերով  որոնք  դեռևս  ԽՍՀՄ-ի  տարիների  իրենց  ուրույն  տեղն  էին  գտնում  բոլոր  եվրոպական  դիվանագետների  սեղաններին: Մի  պահ  պատկերացրեք  թե  ինչպես  է  հայկական  ծիրանը,  կոնյակը  գինի  մրցկցում  եվրոպական  արտադրանքների; Մեք  չունենալով  այդքան  ռեսուրսներ  մեծ  կախվածություն  ունենք  Ռուսաստանից: Մեր  հիմնական  խնդիրը  սրանում  է: Ինչպես  գիտեք  մենք  ստանում  ենք  գազ  Ռուսաստանից  1000մ/խորանարդը  189 դոլլարով: Սակայն  Մեր  հարևան  Պարսկարստանը  մեզ  առաջարկում  է  ավելի  մատչելի  և  ավելի  շահավետ գազ  էժան  գներով: Իսկ  մենք  գնում  և  կնքում  ենք  գազպրոմի  հետ  մի  պայմանագիր  որով  մենք  պարտավորվում  ենք  գազ  վերցնել  Գազպրոմից  ևս  40 տարի  առանց  որևէ  կողմնակի  պետությունից  գազ  ստանալով: Մի  պահ  նայեք  մեր  այդ  կախվածությունը  ինչի  է  բերել: Համարյա  ինչ  ունենք  գտնվում  է  Ռուսաստանի  տիրապետության  տակ: Սկսած  ոսկու  հանքերից  վերջացրած  ատոմակայանով  հեկերով: Ռուսական  զորքերը  պահպանում  են  մեր  արևմտյան  սահմանները  որը  ըւստ  իս  շատ  վատ  է  որովհետև  Ռուսաստանի  հետ  վատ  հարաբերությունների  դեպքում  նա  կարող  է  օգտագործել  իր  զորքը  և  ռազմական  տեխնիկական  մեր  դեմ: Ինչպես  նաև  նա  վաճառում  է  ռազմական  տեխնիկա  Ադրբեջանին  իսկ  մենք  էլ  մեր  հերթին  գնում  ենք  որպեսի  հետ  չմնանք  նրանցից: Մեր  պետական  բուջեի  մեծ  մասը  ավելի  քան  2 մլրդ  ծախսվում  է  բանակի  վրա  որը  մեր  պես  պետության  համար  այնքան  էլ  լավ  թիվ  չի: Մենք  պետք  է  զարկ  տանք  մեր  արդյունաբերությանը գյուղատնտեսությանը  և  ծառայության  ոլորտներին: Պետք  է  նորից  վերագործարկվենք  հին  գործարանները  խրախուսվի  գյուտնտեսությունը  և  մեծ  ներդրումեներ  իրականացվեն  այդ  ոլորտներում: Եվ  եթե  մեր  տնտեսությունը  զարգանա  ապա  մենք  կսկսենք  աչք  թեքել  ռուսաստանից  և  արդեն  նա  կսկսի  կախվել  մեզանից  և  դեպի  իր  կողմը  տանել: Ինչպես  նաև  հաշվի  առնելով  վերջին  իրադարձությունները  / խոսքը  գնում  է  Ուկրանայի  մասին  և  նրա  վարած  քաղաքականությանը/  ապա  ավելի  ճիշտ  կլիներ  որ  մենք  նույնպես  հրաժարվեինք  Մաքսաինի  պայմանագրից  որովհետև  ոչ  մեկ  չգիտի  թե  ինչ  է  սպասվում  մոտ  ապագայում: Հաշվի  առնելով  որը  Ռուսաստանը  մեծ  պետություն  է և  նրա  մեջ  ընդգրկված  են  ավելի  քան   15  պետություն  ապա  մոտ  հավանական  է  որ  Ռուսաստանը  կքայքայվի  և  կլուծարվի  մի  քանի  պետությունների  ինչպես  Հռոմը  կամ  ասենք  Ասորեստանը:  Մենք  պետք  է  սկսենք  մի քիչ  կախվածություն  ձեռք  բերել  երոպայից: Եվրոմիության  հետ  կնքելով  ասոցացման  համաձայնագիր  մենք  կարող  էինք  նաև  մոտենալ  եվոխորհրդարանին  և  նույիսկ  ով  գիտի  մտնեինք  շենգենյան  համակարգ  որը  թույլ  կտար  մեզ  առանց  վիզայի  ազատ  և  ավելի  էժան  մուտք  գործեինք  ցանկացած  եվրոպական  պետության  սահամաններ:

Մաքսային  միություն:

Մտնելով  մաքսաիյն  մույթուն  մենք  մեծ  օգուտներ  կստանանք  և  մեր  տնտեսություն  և  շուկայի  համար  մեծ  դռմեր  կբացվեն  սակայն  մենք  մոռանում  ենք  մի  փաստ  որ  չունենք  ընդհանուր  սահման: Իսկ  ինչ  եթե  Ռուսասատնի  և  Վրաստանի  կամ  Հայաստանի  և Վրաստանի    միջև  հարաբերությունները  լարվեն  և  առաջանան  որոշ  տարածքաին  վեճեր / խոսքը  գնում  է  Աբխազիայի  Օսեթիայի  մասին  և  2008 թվականին  տեղի  ունեցած  պատերազմի  մասին/    սահմանները  փակվեն: Ինչպես  նաև  գիտենք  որը  Վրաստանը  նույնպես  Շարժվում  է  եվրոմիության  ուղղությամբ: Ինչ  ենք  անելու  մենք: Ինչպես  նաև  գիտենք  որ  կնքելով  այդ  մաքսային  պայմանագիր  ապա  մենք  կզարգացնենք  միայն  մեր  միջև  առկա  ավելի  սերտ  տնտեսական  հարաբերությունները  իսկ  եվրոմիությունը  հետ  կնքած  պայմանագիր  մեզ  թույլ  կտար`

Քաղաքական կապերի զարգացման միջոցով ապահովել կողմերի միջև քաղաքականության երկխոսությունը։

Աջակցել ՀՀ ջանքերին՝ ամրապնդելու անցումը շուկայական հարաբերություններին։

Նպաստել կողմերի միջև առևտրին, ներդրումներին և ներդաշնակ տնտեսական կապերին և այդպիսով խթանել դրանց կայուն տնտեսական զարգացումը

Հիմք ապահովել օրենսդրական, տնտեսական, տեխնոլոգիական և մշակութային համագործակցության համար։

Հարկ է նշել, որ ըստ տվյալ համաձայնագրի, կողմերը միմյանց կտրամադրեն առավել բարենպաստ ռեժիմ բոլոր այն բնագավառներում, որոնք առնչվում են՝

Արտահանումների և ներդրումների վրա տարածվող մաքսատուրքերին և գանձումներին։

Մաքսային ստուգումների, տարանցման, ապրանքային պահեստների և վերաբեռնումների վերաբերյալ դրույթներին։

Վճարման մեթոդներին և այդպիսի վճարումների փոխանցմանը։

Ներկրվող ապրանքների վրա ուղղակի կամ անուղղակի հարկերի և այլ որևէ տեսակի ներքին գանձումներին։

Ներքին շուկայում ապրանքների վաճառքի, գնման, փոխադրման, բաշխաման և օգտագործման վերաբերյալ կանոններին։

Հայաստան-Եվրոպական փոխհարաբերություններում քաղաքական երկխոսության հաստատումը հիմք կծառայի հետագա օրենսդրական և ենթակառուցվածքային համապատասխանեցմանը։

Ինչպես  նաև  կնքելով  Մաքսային  միության  պայմանագիրը մենք  նաև  կարող  ենք  եվրոմիության  պայամագիրը  ստորագրել  առանց  առևտրական  և  տնտեսական  կետերի  որի  իմաստը  արդեն  չեմ  տեսում:

Մենք  չպետք  է  խուլ  ու  հնազանդ  հավ  լինենք  և  ինչ  որ  ասում  են  հավի  պես  անենք: Մինչ  ոմանք  առաջարկում   են  մերկ  համաշխարայնացումը  մենք  մերժում  ենք  մեր  երկրում  հայկականության  ստորադասումը  արևելյանին  և  արևմտյանին: Մինչ  ոմանք  որդեգրում  են  եվրոպական  արժեքը  մենք  պետք  է  պահպանում  ենք  հայկականը: Մեզ  պետք  չէ  ոչ  արաբական  գարունը: Ոչ  եվրոպական  պսեվդոառաջադիմությունը: Ոչ  էլ  Ռուսական  ծավալապաշտությունը: Մենք  երկրների   խաչմերուկում  ենք  և  ոչ  դրանց  կանգառում: Մենք  չենք  ծավալու  ոչ  արևելք  ոչ  արևմուտքը  այլ  պետք  է  ստեղծենք  մեր  ազգայինը; Ահա  այսպիսին  պետք  է  լինի  Հայաստանի  քաղականությունը: